Ania, liniputannaka ti teknolohia, atanud?

Salaysay ni Joel B. Manuel
2908 Banna, Ilocos Norte, Philippines




ITAY bigat atanud, nariingak ti panagpungpungtotmo. Dinanogdanogmo ti angin ket amkek itayen a madanogmo ti marmol nga adigiyo amangan no masugat ta nabullo man idin nga imam idi dinanogmo ti sabayo a balayang. Numona ta di met kayat di diaske nga imingan ken bai a doktor a pakatan iti agas idi ta nakakamisetaka met la nga intartarayko iti klinikana idi. Ti burodmo idi ket nakunam: Uray gaburak ti doliares dayta rupat’ kuarta a doktor!
Sa pay la gapu ta diak ammo a drayben ti MB1000 a vanyo, limmubbonka latta idin iti rugak a motorsiklok ngem naawananta iti gasolina iti kawatiwatan ti dalan. Dikad simmingguyopak idin iti gasolina ni Bagis Sinti a traysikelan ta nagadayonto met pay ti gasolinaan. Gapu ta kuna la di doktor a no guapota koma ket isu agasannaka uray nakakamisetaka laeng, di kad man nagtungpalta ken atanudta a Ramon a mammullo dita Vintar nupay agkinodkinod la di motorko. Ania ket ti di naparaburanen iti langa, insensennaayko idi.

Ngem ana aya ti lalaawam a bigbigat tanud? Daytay sa met haytek a selponmo ti inka iwaswasiwas ket kunak no ibarsakmo pay itayen atanud. Dimo ket koma maipurruak iti burubor a basuraan iti laud ti mansionmo ta mapanko piduten kunkunak itay. Napia la a pangaremko itay napungga a balasang a mahilig iti text a mangopisina dita kapitolyo. Ngem pangalaak ngad ti pagloadko, saak met la kuna.

Isu nga immalatiwak a bigbigat ta awan kape idiay balay. Dispensarem ta awan napudot a danum diay balay kinunak itay nupay ti talaga nga awan ket kape ta naigatangko iti ribbon ti makinilia daydi impayala ni nanang iti kape.

“Diaskekayo a kompania ti selpon!” inlaawmo ketdi ket nangurat pay ta nabaked a tenggedmo.

“Apay metten, atanud?” naginsasaludsodak nambarak a nangsukain iti linaon ti supot ti pandesal a ginatangmo ken ti Kasinsin Kardo a mangibisbisikleta iti lakona a pandesal no iti parbangon.

“Dagita a kompania dagiti gamrud!” nangmesmeska ket nagkulimamegak iti suli ti terasayo baka mapagaw-atannak iti aperkat. “Itay bulan itay, nagadu a load ti selponko ta pinakargaak iti tallogasut. Ita check operator services metten.”

“Ne ket no agkarakiriring met ti selponmo, atanud,” kinabukabko ti rinapitko a pandesal. Kakasla gemgem ti kaippultit a kaibaan pay ketdin ti pandesal, atanud!

Kinusilapannak iti napuraw, atanud. “Wen, ta kanayondak a tawagan da atanudmo didiay L.A. A ngem isuda met ti aggasto. Di met ti maksayan ti load ti selponko no kua.”

“Ay ket nagekspire ngaruden a ti loadmo, atanud,” rinapitko manen ti kimmaut iti pandesal ket gapu ta yamakmo ngata a maibus, rinapitmo met ti dua.

“Ngarud kunam, atanud. Nalabes ti ar-aramiden dagitoy a kompania. Namak pay a taktakawenda kadatayo, tanud? Dimo met mausar, alaendan!”

“Limpiaem ti agsarita, tanud ket no isaklangdaka iti public may dance, este, slander,” pinug-awak ti sinundiamanko a kape saak immigup. Nagmusiigak pay ta nalamaw ti dilak, atanud.

“Diak kayat ti mapaspasamak, atanud,” immigupka met iti kape ngem nagaruyot pay iti ngiwngiwmo, atanud. Agellekak koma ngem baka dinakton pakikapien ditoy balayyo. “Nabaknangen dagitoy a kompania ti selpon gapu iti saan a nainkalintegan nga ar-aramidenda. Diaske ket dayta a teknolohia!”

“Ket no nagmayat man ti agselpon sa ag-TV, ken agkompiuter, atanud,” siniripko ti salasyo nga ayan ti kompiutermo a high tech, atanud. Naglamuyot ti musika ni Elton John nga “Skyline Pigeon Fly” nga ipatpatayab dagiti dadakkel nga espikerna.

“Kitam a tanud, maysa pay dayta a kompiuter!”, nagbaw-ingka ket uraymo la natipaw ti kutsara ti kapem a nakatulidanna. Nagaruyot ti kape iti marmol a dataryo. Dinarasko nga innala ti igarupko a rigis a pantalon ngem sinibbarutmo ta murengmo met gayam. Dimonto met impakni. Ania pay di tinarayko di floormat a nangngerngeran ni Spot kaniak ta nagiddaanna met gayam.

“Kitam a, idi nauso ti e-mail, didak met suratan ti nakidiaske nga atanudmon ken dagiti katugangak.. E-mail met lattan.” Kinabukabmo di pandesal ngem nakitak a sinarapam ti ngiwatmo ket ammok lattan a naipanget di pustisom.

“Di ket al-aliston ti e-mail, atanud,” rinugiak manen ti nangtempla iti tsokolate ta nabitin ti kapek. Basolmo ta binagkatmo pay nga impasango pati tsokolatem.

“Wen met, a atanud. Ngem kitaem, a. Idi no agsuratda, isuda ti aggasto nga agibuson.”

“Ita?”

“Ita, atanud, siak ti aggatang iti ink ti nakidiablo a printer a makapasaiddek ti bayadna tapno maiprintak ti e-mailda!”

“Dimo iprimprintan, a tanud”

“Diak ruam ti agbasa iti saan a papel, atanud. Kasla diak mananam ti anagna.

“Ket no naglaka met ti bayad ta printermo, atanud. Tsiken pid, kinunam pay idi naammuam a nakurang la a tallo ribu.” Ammok dayta a ta intugotnak idi napanmo ginatang dayta printermo. Impaspasagidko met idin ti panag-Jollibeeta ket nayatka met. Saka agbalaw idi apagpurpursito la di imbayadta iti fast food ket inutangtan di pinagpleteta a nagawid.

“Wen, a. Ngem kitam, a. No gayam agsukat ti ink dayta ket dakdakkel pay ngem bayad ti baro a printer!”

Diak natuloy ti immigup ket nasukrob ti agongko ti tsokolate. Inil-ilutko ti darangidongko a nasalubongan. Aya? Ket no planok koma met ti mangyur-urnong iti paglakuak iti putek ta gumatangak koma iti uray surplus la a sukat ti makiniliak nga agsardeng no addan iti katengngaan ti linia.

“Pudno ti kunak, atanud. Arigna ipadawat dagita diaske a kompania dagiti printer a lakoda ngem bayad met ti tangtang ti inkda! Adda met nalaka nga ink a refill ngem ibagada ketdin a maperdi dagiti partes ti printerda no kua! Karaho!”

“Ket agpaipaw-itka ti bayad ti inkmo, a.”

“Ti rigatna ta napia koma met a ganansiaek dayta a pagalikuteg. Ngem datdata la daytoy, a.”

“Ket wen, a atanud, basta sika,” impatiray-okko. No ana ket a ti dimo met papanan idiay, met L.A., loko nga atanudko. Pambarmo dagiti talonyo ditoy. Ngem pia koma man no diak ammo nga adu pay a taltalon a sagsangakelleng ti taltalonem, loko. Uray gayam dika guapo no adda la ket atikmo, kaptendaka dagiti sumarampiting, atanud. Ngem yamanek ta pinaekstraannak idi naminsan a nangisangpetka iti tallo a nalalapana. Daydi met ti nangbirbir-itan ni nanang kaniak ta inyawidko iti kalkalapawko idiay Bangcag di maysa ket naliwayak a nasdo di gitiw a nuangko.

“Ana, atanud, ton ano man ti panagpa-Laoagtan?” insabalik ti saritaan. “Nagimas ti chicken macdo ket.”

“Awan pay paw-it ni baket,” pinaatianam ti kapem.

“Inka pay la mangiwidraw ita ATMmo, tanud.”

“Awanen di ATMko. Maysa pay dayta a salawasaw,” kimmusilapka manen iti puraw, atanud. Nagpatangkenak a kinagat ti mug a pagkapean idi maduktalak a naatiananen. “Apay met, atanud?”

“Idi adda, dayta nga ATM, maibus met latta ti deposito ata kiskissayanda met lattat binulan. Sebings, kunam ngem in-inuten a takawen dagiti ‘nimal a banko, pue! Dida pay la agletteg iti kakasla gemgem!”

“Dika agilunod, atanud,” inyanawak ta nalagipko dagidi singin a lettegko iti patong a pinapalpiak iti badang ken ni Kapid Sidro, tinapalan ni nanang iti kayanga, sa pinalugsotmi iti anguyob idi maluomda.

“Ket no service charge kunanada dayta, atanud.”

“Apay no agidepositoka ti bankbook, awan met maksay, ala man? Manayonan pay ketdi a. Idi, aginteres ti kuartam iti banko, ita, interesendan, atanud!”

Imlekak ket nawagwag ti butitko. “Diak man, ammo. Ngem makina met ngamin ti usarenda.”

“Dayta tay kunak!” imbir-itmo ket nasaprianak pay. “Talaga a mangliliput dayta a teknolohia, tanud! Uray ket koma awan dayta nga ATM ta di ket maibus ta maideposito!”

Apay, mangliliput ti teknolohia? Agpadata ti adal ti kunak atanud ta nakagaw-atta iti kolehio isuna la ta nasiluam ni Maria nga anak ti Hawayano ket nagbalinak met a mannurat a pulpol nga awan mapampamatina ngem dika maawatan iti dayta a punto. Mangliliput a teknolohia? Maulawak sa kenka, tanud.

“Naimbag kenka ta awan parikutmo a gamigammo, tanud,” binaw-ingannak. “Daytay la makiniliam nga agdaig a pagsursuratmo. Ngem siak, puro mangliliput dagiti ay-ayamko. Ultimo cable TV, kasuronko ta naaddikak payen ket pasaray maliwayak ti agdigos ta awan met mairapinko nga obra no agbuybuyaak. Napia pay tay agrarek a transistormo ta dengdenggem latta uray agbambambanka. Ala agbuyaka man ti TV no agbambanka ta di mapisi ta kikitmo?”

“Aya?”

“Sa maysa pay, kitam a ta napuyatanak man idi rabiin a nagkompiuter gapu ta adda impakasta da Maestra Sylvia ken Maestra Dorotea. Idi typwriter ti adda kaniak, diak agpuypuyat a pagikamkamakamenda iti di la ania. Ita, diak payen maturog no agpai-rushda!. Talaga a mangliliput dayta a teknolohia, atanud! Mangidagel!”

“Aya?”

“Ken imbaga dagita nakidiablo a panguluen ti kompiuter nga awanton ti papel a mausar. Ngem umayka dita kompiuterko no di agkaraiwara a papel, ama!”

“Kasta, aya?”

“Sa dinak paturogen ti kanayon a miscall dita selpon. Diak met ngad i-off ti selponko ta no tumawag ni atanudmo wenno tay Christian a pagatanudanta.”

“Aya?”

“Siak koma ket ti pagguest speakeren ni Mistro Carias inton science convocation dita Cabingrawan High School ta batikosek ti animal a siensia ken teknolohia,” nagkuti-kuti ti abut ti agongmo ket iyawak no maipastreknak dita atanud. “Ibagak nga adu unay a pananggundaway ti indateng dayta a teknolohia kadatayo.”

“Kasano nga agguest speakerka ket dika met valedictorian dita. Baliktorian tala idi.”

“Wen, ngem husto ti analisisko, atanud. Lipliputannatayo ti teknolohia. Kitam dayta mangga a netib dita sango ti balay.”

Kinitak met. Kasabongna. Umayamuom pay ketdi.

“Pinasuyotan manen da Bagis Dorot idi kalman. Kitaem ket naurnongen ti bote ti pestisidio iti puonna. Ita ti kuestionko: Kabusor kadi ti agpaspasuyot dagiti insekto?”

“Wen, a,” nagkiwar ti tsokolate iti boksitko.

“Ket dagiti kompania ti kemikal, kabusorda dagiti insekto?”

“Wen, latta, a ket no patayen dagiti agas a partuatda dagiti insekto”

“Saan, a. Gagayyemda dagiti insekto, kunam.”

“Kasano koma a gayyemda?”

“Wen a ta no awan insekton, didan makalako, atanud.”

“Aya?”

“Isu nga agpungpungtotak pay atanud kadagita a kompania ti abuno.”

“Ana manen, aya, atanud,” nagtig-abak ket intarapnosko nga inilut ti butitko.

“Awan itan ti makan dagitay isagsaganak a kalding a pulpogak inton sumangpet da atanudmo gapu kadakuada. Kitam ta taltalontay no di dayta nabangsit a ruot ti adda. Awan met bakbakan, atanud!

“Wen, aya,” kinunak ket minulagatak dagiti naberde a dadakkel a ruot nga agsabong iti puraw iti asidegmi a kataltalonan. Ti makadakes kadagitoy ket di met kayat ti animal.

“Dimo ammo a balancer kano dagiti iganganagantayo dagiti bukel dagita a ruot? Dagita kan bukelda ti ibugasda tapno lumned ti ganagan, pui!”

“Diak man ammo, dayta,” minulagatak. “Isu met la a kasla immadu a darat ti baybay dayta punieta a ruot,” intabbaawko metten. Ket nalagipko ni Kaka Siso nga aglaklako iti ganagan. Isu pay ket ti bimmaknanganna.

“Kapungtotko pay dagita a kompania ti gasolina, kunam.”

“Apay met?”

“No apay a dida palubosan dagiti electric cars, kunam. Wenno ti imbento ni Dingle a danum ti kanenna.

“Dida pay malugi ngamin,” insungbatko. “Ita man pay a maibagam nga adu gayam ti kapungtotmo, atanud. Kaska la tumaud a kritiko a pulpol.”

“Narigat ti di aganalisar, atanud,” intudom ti sentidom ket nakitak ti siding iti pisapismo. Wen aya, nalaingka ngata koma met no di ti mapan agin-innipis dita kali a Ranggas ti inub-ubram idi hayskultayo dita Cabingrawan.

“No diak koma impasnek a siniluan ni Maria ket inhenieroak koma a layptaym ti lisensiana,” inkiddaymo. Daytat’ tultuladek a kiddaymo atanud ta nasamay kan iti chikas dayta. Diak la maala dayta maysa la a mata ti kumidday.

“Ala, uray ta nanam-ayka, latta,” indayawko.

Nagsikkawilak ta impatayab ti ispiker ti computermo ti kaay-ayok a “Please Forgive Me” ni kompareta a Bryan Adams. Ngem pagam-ammuan ta nagsardeng ti ayug ken nagiddep ti sisisindi pay laeng a silaw iti salasyo. Ania ket a kinagastadormon, atanud.

“Blackout metten! Ana kad ita, atanud?” sinaludsodmo idi mapanmo iddepen ken ikkaten ti naisaksak nga AVR.

“Domingo, ita, atanud. Inwaragawag ti INEC nga agawan ti koriente ita. Seven to seven. Dimo ngata nangngeg iti radio ta agtibtibika met lattan, atanud.”

“Dayta, dayta ti kunak ket, tanud! Diak pay naplansa tay pakigimongko. Sa ita koma ti eskediul ti e-mailko. Sa napudot ita ta de-aircon a kuartok, tanud.”

“Anusam pay la ti agyan dita sirok ti mangga, atanud.”

“Makitam ita ti sawsawek a mangliliput a teknolohia, atanud?” winitwitannak. “Ita, adda ngad danum nga usarek ket drinainko ti depositok idi kalman? Matayak a mangpanunot, tanud.”

“Umayka makisakdo dita de-batuag a bubonmi, tanud,” kinunak.
“Kapilitan. Ngem ti danagek ita dagitay diaske nga aatanudko a taga-Baguio no sumangpetda. Di namak pay a pudotda.”

“Selponam ida atanud ta ipakaammom,” kinunak. Nagmayatkan sa ta nangigis ti kasla Erap a ngiitmo. “Ngem lowbat met ti salbag a selponen. Diak met makatsarg. Ibalabagko kamman!”

Ituloymo kunak koma ta makaselponak metten ngem nalagipko ti pagload a kasta unay. Damagko a nagatel met ngarud nga agtext daytay napungga a balasang dita kapitolyo. Isu kan lat tanittit a tanittit ti selponna iti opisinada.

“Gurayka, tanud, ta kitaek ti refko,” kinunam ket sinurotka metten nga immuneg iti kosinam. Apaglukatmo pay laeng, nakitakon a napumpunno ti freezer iti ikan ken karne. Nagtilmon ti atiddog a lilidduokak ket nataliawnak sa.

“Alaemon a daytoy sangaatay a daldalem ta baka maperdi daytoy,” kinunam idi makitam nga ipamitlok ti agtilmon.

“Ay, ay saanen, atanud, ket ta pagsangailim,” naginkukunaak ngem inkararagko a nayonam koma pay itay pusit a barbasan a kaay-ayok.

“Alam ketdin, dika agbabain.Baka madadael pay.”

“Nagrigaten a paayenka, atanud,” limduok ti tilmonko.

Yamanko ketdin, atanud ta dila pusit ti imbuntokmo no di pay ket tay dalagang bukid. Binakruykon, a dagiti intedmo ket um-umlekakon a rimmuar iti mansionmo. Intaliawko lattan ti panag-Dios-ti-agnginak a di pay simngaw ta nakamelmelak metten iti toblerone nga imparabawmo iti bakruyko. Idi taliawenka, nakamusiigka a mangluklukat iti tawa ti kuartom iti abay ti naulimek nga aircon.

Inton, bigat, mangliput koma manen ti teknolohia, kinunak nupay dipay la nalawag kaniak no aniat kayatmo a sawen iti dayta, atanud.

Ket dakayo, aatanudko nga agbuybuya, este, agbasbasa, mamatikayo met a mangliliput ti teknolohia?